“Хатга тушди – ўтга тушди”ми? Ёки Асакалик фуқаро кредитга кафил бўлиб, нега 68 миллион сўм зарар кўрганлиги хусусида
Кейинги пайтларда яқин танишлари банкдан олаётган кредитга кафил бўлиб, оқибатда “емаган сомсага пул тўлашга” мажбур бўлаётган фуқаролар тез-тез учраб турибди. Шулардан бири – А.Н. фуқаролик ишлари бўйича Асака туманлараро судига даъво аризаси билан мурожаат қилиб, жавобгар С.Т.дан 68 миллион сўм зарарни ундиришни сўраган.
Аниқланишича, А.Н. жавобгар С.Т.нинг “Микрокредитбанк” туман филиалидан олган 50 миллион сўм кредити учун кафиллик шартномаси асосида кафил бўлган. Бироқ жавобгар кредит шартномаси бўйича қарздор бўлса-да, кредитнинг тани ва фоизларини умуман тўламасдан келган. Оқибатда ундирув кафилнинг иш ҳақи пластик картасидан ойма-ой ечиб олиниб, жами 68 миллион сўм маблағлар кредит тани ва фоизлари учун тўланган. Қисқаси, даъвогар ушбу зарарни жавобгардан ундиришни сўраган.
Иш ҳужжатларидан кўринишича, тарафлар ва банк ўртасида кафиллик шартномаси тузилган бўлиб, унга кўра кафил агарда кредит шартномаси бўйича тўловлар белгиланган муддатларда ва миқдорларда амалга оширилмаган тақдирда тўлов мажбуриятларини тўлаб бериши, шартнома бўйича кредит олувчи билан солидар жавобгар ҳисобланиши белгилаб қўйилган.
Суднинг ҳал қилув қарори билан даъвогар А.Н.нинг жавобгар С.Т.га нисбатан “Зарарни регресс тартибида ундириш ҳақида”ги даъвоси қаноатлантирилди ва кафилга етказилган зарар ундириб берилди.
Ёки яна бир мисол. Даъвогар банк филиали судга даъво аризаси билан мурожаат қилиб, кредит бўйича қарздор С.Б. ва кафил К.О.дан тўланмаган 30 млн. сўм қарздорлик ва банк фоизларини солидар тартибда ундиришни сўраган.
Суд ишни тарафларни иштирокида атрофлича кўриб чиқиб, даъвони қаноатлантириш ва банк фойдасига 30 млн. сўм қарздорлик ва банк фоизларини кредит олувчи ва унинг кафилидан солидар тартибда ундириш ҳақида ҳал қилув қарорини чиқарган.
Суд ҳужжати қонуний кучга киргандан сўнг белгиланган тартибда ижро қилиш учун МИБ туман бўлимига юборилган. Мажбурий ижро ҳаракатлари давомида кафилнинг доимий иш жойи бўлганлиги, унинг пластик картасига ойма-ой иш ҳақлари келиб тушиши аниқланиб, суд ижро ҳужжатида кўрсатилган маблағлар кафилнинг иш ҳақидан бўлиб-бўлиб ундириб олинган.
Гарчанд, кафил олинган кредит маблағларидан умуман наф кўрмаган бўлса-да, кафиллик шартномасига имзо қўйиб, кафил мажбуриятларини зиммасига олган.
Таъкидлаш жоиз, кейинги йилларда аҳолининг кредит олишга бўлган эҳтиёж ва талаблари муттасил равишда ошиб келмоқда. Бундан ташқари, аҳолига қулайлик яратиш мақсадида маиший буюмлар, оргтехника, қурилиш маҳсулотлари ва бошқа турли хил маҳсулотларни пулини бўлиб бўлиб тўлаш шарти билан етказиб бериш шартномалари асосида савдо фаолияти кенг тус олди.
Албатта, бу тоифадаги кредит шартномалари шартлари ҳамма вақт ҳам қарз олувчилар томонидан ўз вақтида бажарилмайди.
Оқибатда низо келиб чиқиб, кредитор ташкилотлар томонидан судларга даъво аризаси билан мурожаат қилинмоқда. Айниқса, суд статистикасидан кўринишича, бу тоифадаги ишлар фуқаролик ишлари бўйича судларга келиб тушаётган ишларни асосий салмоғини ташкил қилади.
Аксарият катта миқдордаги кредит маблағларини қайтарилишини таъминлаш мақсадида кредит таъминоти сифатида кафиллик шартномаси ёки гаров мулки олинади.
Амалдаги Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодексига кўра, кафиллик шартномаси бўйича кафил бошқа шахс ўз мажбуриятини тўла ёки қисман бажариши учун унинг кредитори олдида жавоб беришни ўз зиммасига олади.
Қарздор кафиллик билан таъминланган мажбуриятни бажармаган ёки лозим даражада бажармаган тақдирда кафил ва қарздор кредитор олдида солидар жавоб берадилар, башарти қонунда ёки кафиллик шартномасида кафилнинг субсидиар жавобгар бўлиши назарда тутилган бўлмаса.
Башарти, кафиллик шартномасида бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, кафил кредитор олдида қарздор билан баравар ҳажмда жавоб беради.
Яна бир эътиборли жиҳат шуки, мажбуриятни бажарган кафилга кредиторнинг ушбу мажбурият бўйича ҳуқуқлари ҳамда гаровга олувчи сифатида кредиторга тегишли бўлган ҳуқуқлар кафил кредиторнинг талабини қанча ҳажмда қаноатлантирган бўлса, шунча ҳажмда ўтади. Кафил кредиторга тўланган суммага фоизлар тўлашни ва қарздор учун жавобгарлик муносабати билан кўрган бошқа зарарини тўлашни қарздордан талаб қилишга ҳақли.
Ўрни келганда, фуқароларимизга бошқа шахс олаётган кредит маблағлари учун кафил бўлишдан олдин кафиллик шартномасида кўрсатилган шартлар ва мажбуриятлар билан синчковлик билан танишиб чиқишларини тавсия қилган бўлар эдик. Бу ўз навбатида келгусида шу каби низолар келиб чиқишининг олдини олган бўларди.
Албатта, бу тоифадаги ишлар кўрилишида судлар ҳар бир тарафнинг ҳуқуқлари ва қонун билан қўриқланадиган манфаатлари ҳимоясини таъминлаш билан бир қаторда, шартнома мажбуриятларини шартномада белгиланган тартибда ижро этилишини кафолатлайди ва бу билан қонун устуворлиги таъминланади.
Эркинжон Собиров, фуқаролик ишлари бўйича Асака туманлараро судининг раиси
